MANASTIR TRŠKA CRKVA

Manastir je osnovan odlukom Preosvećenog episkopa braničevskog Hrizostoma 1985. godine. Manastirska crkva je najstarija u Eparhiji braničevskoj.

Za razliku od ostalih manastira udaljenih od glavnih komunikacija, Trška crkva se nalazi sa desne strane puta Petrovac - Žagubica, u odnosu na koji je usmerena svojom istočnom stranom. Naziv "Trška crkva" nastao je po trgu koji je kod nje ili u njenoj blizini postojao, ili pak po selu koje se zvalo Trg. Sigurnih podataka o njegovom ktitoru i vremenu postanka nema, ali arhitektura i sve ostalo upućuju na srednji vek, najverovatnije vreme pre vlade kralj Milutina, tj. do polovine XIII veka. Izvori nam ništa ne govore o ovoj crkvi u vremenu slobodne srpske države, najverovatnije zato što nije bio manastir, već parohijska crkva. U svojoj dugoj istoriji više je puta rušen i obnavljan, pri čemu je prvobitna arhitektura često preinačavana, čime se odstupalo od prvobitnog izgleda. Poznata je obnova izvršena u vreme despota Đurđa 1430. godine. Oskudni su izvori i iz vremena turskog ropstva. Turski popis izvršen 1572-3. godine zabeležio je selo Ribar sa manastirom čije ime nije pouzdano pročitano. Manastir je sa imanjem pripadao sultanskom hasu i davao prihod sultanovoj blagajni od 130 akči. Jednu deceniju kasnije popis je smanjio manastirsko zaduženje na 120 akči, nije poznato zbog čega se to dogodilo - da li je stekao neke privilegije ili mu je pak smanjen zemljišni posed.

Nemamo podataka kakva je bila sudbina crkve u vreme tzv. Bečkog rata, kada je došlo do masovne seobe Srba pod patrijarhom Arsenijem III, i doseljavanja vlaškog življa na ovaj prostor. Nešto podataka imamo tek iz vremena austrijske okupacije severne Srbije posle Požarevačkog mira (1718). Maksim Ratković, egzarh beogradskog mitropolita, piše 1733. godine, da je "zdanije staro ... imat ljet 460" što bi značilo da potiče iz XII veka. Bila je rušena "svoda ne imat ... nepatosana", pa obnavljana i "šindrom pokrivena". Veoma siromašna, nije imala ni bogoslužbenih knjiga, niti odeždi i ostalog bogoslužbenog inventara. Za Božić i Vaskrs dolazili su sveštenici iz manastira Gornjaka, donoseći sa sobom sve što je potrebno za bogosluženje u crkvi. Crkva je kako tako obnavljana i održavana, ali je najozbiljnija obnova izvršena krajem XVIII veka. Naime, 1796. godine obnovio je crkvu Voištan Kaluđerović, i ostavio natpis u kamenu gotovo filigranski spretno izveden, da ga je teško pročitati. Ništa bliže ne znamo o ktitoru obnove. Ovaj natpis naveo je mitropolita Mihajla da u tu godinu smesti izgradnju crkve. Sa ovim se složio i V. Petković. U vreme Prvog srpskog ustanka manastir je obnavljao homoljski vojvoda Ilija Stošić.

Poslednja obnova izvršena je za proteklih desetak godina, pod nadzorom Episkopa braničevskog i Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture, sa težnjom da se crkvi vrati pretpostavljeni prvobitan izgled. Tako je od nekadašnje spoljne priprate ostao samo temelj, da na nju ukazuje. Na spoljnoj strani severnog zida priprate sačuvan je kamen sa natpisom: "Rab Hristu, Voištan Kaluđerović ...", kako ga je u prošlom veku video Milan Milićević. Osvećenje obnovljene crkve izvršeno je 1992. godine.

Manastir je veoma siromašan. Počelo se samo od porte, čiji je veliki deo bio zakrčen stotinom grobova. Prvo su sve kosti prenete u zajedničku kosturnicu, a zatim je vredno sestrinstvo kupovinom proširilo portu za 20 ari. Pored toga kupilo je njivu od 25 ari, a od SO Žagubice dobilo na poklon njivu od 42 ara i livadu od 45 ari.

CRKVA Manastirska crkva, istovremeno i parohijska, prvobitno posvećena svetom ocu Nikolaju mirlikijskom čudotvorcu, nakon zamašnije obnove posvećena je prazniku Rođenja Presvete Bogorodice (Mala Gospojina).

Temelj je urađen od kamenih blokova, a ravni masivni zidovi debljine 1 m, od sige. Nema pevničkih već samo oltarsku apsidu na istoku, koja je nešto niža od nivoa krova crkve. Nad centralnim delom nalazi se okrugli tambur kubeta na kvadratnom postolju, pokriven olovom. I na istočnoj i na zapadnoj strani crkve postoji atika koja se izdiže iznad krova. Na crkvi su postavljena samo tri prozora (dva u naosu i jedan oltaru). Glavni i jedini ulaz je sa zapada, a portal je načinjen od tri masivna kamena bloka. Kamena plastika je rustikalne izrade. Čine je ornamenti u vidu pletenice, floralni motivi i predstave mitoloških bića. Posebno su zanimljivi detalji sa okvira portala u vidu krilatih lavova koji u šapama drže ljudsku glavu.

Prostor crkve podeljen je na unutrašnju pripratu, naos i oltar. Na istočnom zidu priprte, smeštene su ikone sa starog ikonostasa. Relativno su značajne istorijske vrednosti, jer ih je 1811. godine crkvi poklonio homoljski vojvoda Ilija Stošić i na svakoj ostavio natpis: "Gospodar Ilija Stošić iz Žagobica, priloži svetoj crkvi u Roždestvo Bogorodice 1811". Ove ikone zahtevaju ozbiljnu restauraciju i konzervaciju. Pod u priprati kao i u crkvi je od kamena. Zidovi su grubo malterisani, što nije slučaj sa svodovima i kupolom. Komunikacija između priprate i naosa omogućena je otvorom bez portala. Kupolu nose 4 pilastra, pri čemu je vidljivo da tambur kupole nije okruglog već elipsastog oblika, sa uzdužnom osom u smeru sever - jug. Pilastri međusobno nisu povezani polukružnim, već prelomljenim gotskim lukom. Istočne pilastre povezuje metalna šina maskirana hrastovom oblogom da liči na gredu, na koju su postavljeni reflektori koji osvetljavaju unutrašnjost kupole. Pult (tetrapod) za celivajuću ikonu i dve male pevnice, sa okretnim nosačem bogoslužbenih knjiga, uradio je Zavod za zaštitu spomenika kulture. Soleja se nalazi na samo 30 cm od ikonostasa. Ikonostas je izveden od hrastovine, bez duboreza i rezbarenih ornamenata, sa samo dve ikone - Gospoda Hrista i Majke Božije. Na Carskim dverima nema uobičajenog prikaza Blagovesti, niti ima predstave Deizisa na vrhu ikonostasa.

KAPELA u manastirskom konaku posvećena uspomeni svetog oca Nikolaja mirlikijskog čudotvorca, nastavlja prvobitno posvećenje manastirske crkve. Mali prostor kapele dimenzija 8h3m, pruža malenom manastirskom sestrinstvu mogućnost za molitvu i bogosluženje u vreme hladnih homoljskih zima. Ikonostas je načinjen od gredica sa litografisanim ikonama. Kapela je osvećena 1973. godine.

ZGRADE Iako od nedavno postoji, u kompleksu manastira Trške crkve postoji nekoliko objekata:

ZVONARA postavljena ispred zapadnog ulaza u crkvu, sa drvenim stubovima, podignutim na kamenom ozidanom postolju, pokrivena je olovom.

STARI I NOVI KONAK, koji podignut 1972. a osvećen 1973. godine. Oba konaka su prizemne zgrade sa najnužnijim komforom.

Duhovnik: Sveštenik u penziji Milosav Lekić, iz Ribara.
Nastojateljnica: visokoprepodobna igumanija Ana (Ilić).

Adresa: 12318 Vukovac; tel: 012/443-065