PRAVOSLAVLJE

Pravoslavnu Crkvu je osnovao sam Gospod Isus Hristos i ona predstavlja živi izraz Njegovog prisustva u istoriji ljudskog roda. Pravoslavlje se posebno odlikuje bogatim liturgijskim životom i svojom vernošću apostolskom predanju. Pravoslavni hrisćani veruju da je upravo njihova Crkva sačuvala punoću predanja i kontinuiteta drevne Crkve, za razliku od ostalih hrišćanskih veroispovesti koje su u manjoj ili većoj meri odstupile od zajedničkog predanja Crkve prvih deset vekova. Danas Pravoslavna Crkva broji blizu 300 miliona vernika koji žive u veri i predanju sedam Vaseljenskih Sabora. U grčkom jeziku reč"ORTODOKSIJA" označava pravo verovanje i pravo slavljenje (Boga) i odnosi se na sve one hrisćanske zajednice i pojedince koji su sačuvali veru utvrđenu svetim saborima, nasuprot onima koji odstupili od prvobitne vere i pali u jeresi. Zvanični naziv Crkve u njenim liturgijskim i kanonskim tekstovima jeste "Pravoslavna Katoličanska (= saborna) Crkva"

Pravoslavna Crkva je porodica "autokefalnih" (nezavisnih) Crkava na čelu sa Vaseljenskim Patrijarhom iz Carigrada koji poseduje titularni i počasni primat kao prvi među jednakim (primus inter pares). Pravoslavna Crkva nije centralizovana organizacija sa jednim prvosveštenikom na čelu. Jedinstvo Crkve se pre svega ogleda u zajedničkoj veri i zajedničkom liturgijskom opstenju i niko osim samog Hrista nije glava Crkve. Broj autokefalnih crkava menjao se kroz istoriju. Danas postoje sledeće: Vaseljenska Patrijaršija (u Carigradu), Aleksandrijska Patrijaršija (u Egiptu), Antiohijska Patrijaršija (sa sedištem u Damasku, Sirija), Jerusalimska Patrijaršija (Izrael), kao i Ruska, Srpska , Rumunska, Bugarska i Gruzijska Patrijaršija..

Takođe postoje i "autonomne" Crkve koje su u kanonskoj zavisnosti od svojih matičnih Crkava. To su: Crkve Kipra, Grčke, Poljske, Albanije, Amerike, Češke, Slovačke, Sinaja, Krita, Finske, Japana, Kine i Ukrajine. Pored toga postoji i veoma brojna pravoslavna dijaspora rasejana po celom svetu i administrativno podeljena u više jurizdikcija (koje su u zavisnosti od matičnih autokefalnih crkava). Na čelu prvih devet autokefalnih crkava nalaze se patrijarsi dok ostale crkve predvode arhiepiskopi i mitropoliti. Ove titule su počasnog karaktera i svi episkopi su sasvim jednaki po sili koja im je darovana od Duha Svetoga.

Redosled po kome su autokefalne crkve pobrojane ne odslikava njihov stvarni uticaj i broj vernika. Carigradska, Aleksandrijska i Antiohijska Patrijaršija predstavljaju, na primer, samo senke svoje nekadašnje slave. Ipak postoji opšta saglasnost po kojoj Carigradska Patrijaršija ima primat časti što je potvrđeno i drevnim kanonima, budući da je Carigrad nekada bio prestolnica starog carstva i njegova Crkva je do danas ostala simbol crkvenog jedinstva i međucrkvene saradnje. Zato savremene svepravoslavne konferencije saziva Vaseljenski Patrijarh. Nekoliko autokefalnih crkava su zapravo nacionalne crkve i među njima je najveća i najbrojnija Ruska Crkva. Ipak, norma crkvene organizacije nije kriterijum nacionalnosti već pre svega teritorijalni princip.

U širem bogoslovskom smislu "Pravoslavlje" nije tek jedan od vidova čisto ljudske organizacije na čelu sa patrijarsima, episkopima i sveštenicima koji služe Crkvi niti je to samo Crkva koja se zvanično naziva "Pravoslavnom". Pravoslavlje je pre svega mističko "Telo Hristovo" i njegova glava jeste sam Hristos (vidi. Ef. 1, 22-23 i Kol. 1, 18-24). Pravoslavlje ne čine samo sveštenici već svi oni koji istinski veruju u Hrista razapetoga i koji su Svetim Krštenjem postali članovi Crkve koju je On sam osnovao i Svetim pričešćem, onih koji žive na zemlji i oni koji su se upokojili u veri i pobožnosti"

VELIKI RASKOL između istočne i zapadne crkve 1054. bio je vrhunac postepenog procesa otuđenja između istoka i zapada koji je počeo jos u prvim vekovima hrišćanske ere i nastavio se kroz srednji vek. Jezičke i kulturne razlike, kao i politički događaji doprineli su ovom procesu. Od 4. do 11. veka Konstantinopolj, središte istočnog hrišćanstva bio je takođe i prestolnica Istočnog Rimskog i Vizantijskog carstva dok je Rim nakon varvarskih osvajanja potpao pod uticaj zapadnog Svetog Rimskog Carstva koje je bilo u političkom rivalstvu sa istokom. Na zapadu je teologija velikim delom ostala pod uticajem Sv. Avgustina hiponskog (354-430) i postepeno je sve više gubila neposredni dodir sa bogatom bogoslovskom tradicijom hrišćanskog istoka. Istovremeno Rimsku Crkvu su gotovo potpuno preuzeli Franci. Teološke razlike možda bi i bile razrešene da nisu postojala dva različita koncepta crkvene vlasti. Shvatanje rimskog primata zasnovanog na apostolskom poreklu Rimske Crkve, koja je tražila ne samo počasnu već i jurizdikcijsku vlast nad drugim crkvama, nikako se nije moglo uskladiti sa predanjem istočne eklisiologije. Istočni hrišćani su sve crkve smatrali sestrinskim crkvama i rimskog episkopa su prihvatali samo kao prvog među jednakim.  Za Istok najviši autoritet u rešavanju dogmatskih rasprava nikako nije mogao biti sud jedne crkve već Vaseljenski Sabor svih sestrinskih crkava. Tokom vremena Rimska crkva je usvojila razna nepravilna učenja koja nisu zasnovana na predanju i konačno je proglasila učenje o nepogrešivosti Pape kada poučava ex cathedra. ovo je još više povečalo jaz između hrišćanskog istoka i zapada. Protestantske zajednice koje su se odvojile od Rima su se u narednim vekovima još više udaljile od učenja Svetih otaca i Svetih Vaseljenskih Sabora. Zbog ovih ozbiljnih dogmatskih razlika Pravoslavna Crkva nije u liturgijskom opstenju sa rimokatoličkom i protestantskim zajednicama. Tradicionalniji pravoslavni teolozi uopšte ne priznaju crkveni i spasenjski karakter zapadnih crkava dok oni koji su liberalnije nastrojeni prihvataju da Sveti Duh u nekom smislu deluje i u okviru ovih zajednica, ali i pored toga one ne poseduju punoću blagodati i duhovnih darova kao Pravoslavna Crkva. Mnogi ozbiljni pravoslani bogoslovi su mišljenja da između Pravoslavlja i nepravoslavnih zajednica, posebno u oblasti duhovnog iskustva, shvatanja Boga i spasenja, postoji ontoloska razlika koja se ne može tek tako pripisasti kulturnim i intelektualnim razlikama između istoka i zapada, već je neposredna posledica postepenog napuštanja svestenog Predanja od strane nepravoslavnih hrišćana.

U vreme Velikog Raskola između Rima i Konstantinopolja, istočna Pravoslavna Crkva prostirala se širom Srednjeg Istoka, Balkana i Rusije sa središtem u Konstantinopolju koji je takođe bio poznat kao "Novi Rim". Istorijske prilike su velikim delom uticale na promenu strukture Pravoslavne Crkve ali jos i danas najveći deo pravoslavnih živi u istim geografskim prostorima. Misionarska aktivnost u Aziji i emigracija na zapadu učinili su da se uticaj Pravoslavlja proširio širom sveta. Danas je Pravoslavna Crkva prisutna gotovo svuda u svetu i neprestano svedoci apostolsko i otačko predanje svim narodima sveta.

Pravoslavna Crkva je poznata po svom razvijenom MONAŠTVU. Neprekinuto monaško predanje pravoslavne Crkve vuče svoje poreklo iz egipatskih pustinjskih manastira u 3. i 4. veku. Uskoro se monaštvo proširilo širom mediteranskog basena i Evrope: u Palestini, Kapadokiji, Galiji, Irskoj, Italiji, Grčkoj i slovenskim zemljama. Monaštvo je oduvek bilo na braniku Pravoslavlja i napravilo je trajan uticaj na celokupnu crkvu.

Danas Pravoslavna Crkva predstavlja neprocenjivu riznicu bogatog liturgijskog predanja koje potiće iz najranijih perioda hrišćanstva. Osećaj sveštene lepote i veličanstva u pravoslavnoj Božanskoj Liturgiji stvara živ i snažan osećaj prisustvu neba na zemlji. Pravoslavna crkvena umetnost i muzika imaju značajnu funkcionalnu ulogu u pravoslavnom životu i omogučavaju čak i telesnim čulima da osete duhovnu veličinu Božjih tajni. Pravoslavne ikone nisu samo prekrasna umetnička dela koja imaju izvesnu estetsku i poučnu funkciju. One su pre svega sredstvo pomoću kojih opitno doživljavamo realnost Carstva nebeskog na zemlji. Svestene ikone kriju neiscrpne dubine tajne Hristovog ovapločenja, razpeća i Vaskrsenja za čiju su odbranu hiljade mučenika žrtvovale svoje živote.

POČETAK